11 mei 2009 - Wandelen op de maan - San Pedro

Om 03.15 uur schrik ik wakker van de wekker en het duurt even voor ik besef waar ik ben. Santiago, de hoofdstad van Chili. Gisteren zijn we hier aangekomen na een vermoeiende 13-uur durende vlucht vanuit Madrid met de Spaanse maatschappij Iberia. Het vliegtuig was oud, had zeer weinig beenruimte en geen entertainmentsysteem. We hebben praktisch niet geslapen. Op het vliegveld werden we opgewacht door Gabriel, een vriendelijke Chileense taxichauffeur die ons een uur lang de oren van het hoofd kletste over bezienswaardigheden, feitjes en weetjes van zijn favoriete stad Santiago. Normaal gesproken vinden we dat erg interessant maar niet als we al meer dan 30 uur wakker zijn en naar een bed verlangen. Ons Hotel Principado ligt middenin het centrum van Santiago en na een verfrissende douche & maaltijd konden we eindelijk onze slaap in halen.

Tot nu dus, 03.15 uur in de ochtend. Erg vroeg, maar vanwege het tijdsverschil van -6 uur voelen we ons redelijk fit. We werken wat zoete koekjes naar binnen en Gabriel brengt ons weer naar het vliegveld. De stad is verlaten, Santiago slaapt nog en onze chauffeur is in tegenstelling tot gisteren opvallend stil.

De vroege ochtendvlucht brengt ons in 2 uur tijd van Santiago naar Calama, een stad in het Noorden van Chili middenin de Atacama woestijn. De droogste woestijn ter wereld. Als ik het vliegtuig uitstap moet ik mijn ogen dichtknijpen tegen het felle zonlicht. De hemel is strakblauw maar het is opmerkelijk fris. Overal om ons heen zien we zand en rotsen. Het vliegveld van Calama is erg klein, telt slechts 1 bagageband en een paar informatie balies. We melden ons bij Avis. De balie medewerkster kijkt ons stralend aan maar spreekt geen woord Engels, wij slechts een paar woorden Spaans. De communicatie verloopt moeizaam maar met handen en voetenwerk lukt het Jan om de vooraf in Nederland gereserveerde Peugeot om te ruilen naar een 4x4 Grand Vitara. Helemaal kosteloos. Niet slecht, toch?

We verlaten het vliegveld en rijden de grote leegte in. Al binnen een paar minuten zijn we in de middle of nowhere.
De rust, de ruimte, de stilte, hier hebben we zo naar verlangd en dit voelt zo vertrouwd. 1,5 uur later arriveren we in San Pedro, een oase stadje op 2500m hoogte. Het ligt in het hart van de Atacama woestijn en wordt omringd door vulkanen. San Pedro telt slechts 2000 inwoners en lijkt meer op een dorp dan een stad. De huizen zijn opgetrokken uit adobe, de straten zijn ongeplaveid, smal en stoffig. Het centrum is autovrij. Overal liggen honden te slapen. Je vindt hier geen hoogbouw of schreeuwende neon reclames, wel kleinschalige winkels, hostels, restaurants en reisbureautjes. San Pedro is ingesteld op toeristen. Wij vinden het hier leuk; er hangt een relaxt sfeertje, gemoedelijk en de mensen zijn erg vriendelijk. Onze hostel Lickana ligt aan de rand van het stadje en is een oase van rust. Er zijn slechts 7 kamers en er is een gezellige patio.

’s Middags rijden we naar de Valle de la Luna, 15 kilometer buiten San Pedro. Deze maanvallei doet haar naam eer aan. Het is een prachtig buitenaards woestijnlandschap met vulkanen, oranje gekleurde bergen, duinen en gesteenten die bestaan uit dikke zoutlagen. De rotsen hebben bizarre vormen, uitgeslepen door de woestijnwind. De grond is bedekt met een wit laagje, alsof iemand hier poedersuiker overheen heeft gestrooid, maar het is geen suiker maar zout. We parkeren de auto en maken een mooie wandeling. In de wijde omgeving is niemand te bekennen en het is hier doodstil. We horen geen enkel geluid behalve onze eigen ademhaling en het geknisper van het zout onder onze schoenen.

Hierna beklimmen we een duin en zoeken een mooi plekje op boven op een rots. Vanaf daar genieten we van een spectaculaire zonsondergang. Het landschap kleurt paars, oranje, roze en de dominante 5916m hoge vulkaan Licancabur lijkt in de brand te staan. Dit is genieten…

12 mei 2009 - Vicunas, zorro’s en gele polletjes - Laguna Miscanti

Het is 2 uur in de ochtend als ik rechtop in bed zit, klaarwakker, last van mijn jetlag…. Met veel pijn en moeite dommel ik toch weer in maar wat ben ik blij als het licht begint te worden. Om half 8 zitten we buiten op de patio aan een overheerlijk ontbijtje, gehuld in T-shirt, fleeche trui en dikke jas want het is erg koud! Gelukkig komt de zon al snel tevoorschijn en kunnen we ons opwarmen.

Vandaag maken we een uitstapje naar de Altiplano. We verlaten San Pedro in Zuidelijke richting en rijden dwars door de Atacama woestijn. Het is hier gort maar dan ook gortdroog en onderweg zien we geen enkel teken van leven. Geen dieren, geen planten, alleen maar een gigantische zand/steen vlakte met bergen en vulkanen aan de horizon. Na het dorpje Socaire gaat de asfaltweg over in een gravelweg die steil omhoog klimt. Het landschap begint te veranderen, we zijn duidelijk op de hoogvlakte aanbeland. Bruingekleurde vulkanen steken prachtig af tegen de blauwe lucht en overal groeien gele polletjes. Dan bereiken we Laguna Miscanti, een Andes meer dat op 4300m hoogte ligt aan de voet van de Miscanti vulkaan. Het water is azuurblauw en aan de oever van het meer staan tientallen vicunas (lama soort) te grazen. We wandelen naar het meer en merken direct dat we hier minder zuurstof hebben. We zijn de enigen hier en hebben dit landschap helemaal voor ons alleen, het is hier zo ongelofelijk mooi. Laguna Miniques ligt naast Laguna Miscanti en doet niet onder voor haar grotere zus. Dan is het tijd om terug te rijden naar San Pedro. Onderweg rent er plotseling een vos voor onze auto langs. We stoppen en de vos staart ons nieuwsgierig aan. Hij is totaal niet bang. Dit is Zorro, de Andesvos. Wat een prachtig dier!

Aan het eind van de middag zijn we weer terug in San Pedro en trakteren onszelf op een lekkere lasagne en een glas smaakvolle Chileense wijn. Dat hebben we wel verdiend.

13 mei 2009 - Een blik in het verleden - sterren kijken

Het is nog maar net half 9 als wij nogmaals een lange wandeling maken door de Valle de la Luna. Het ochtendlicht kleurt het landschap weer heel anders dan een paar dagen geleden. Het blijft een fascinerend gebied. We lopen naar een mijn waar tientallen jaren geleden zout werd gewonnen. Er staat een verlaten hut en er liggen versteende kledingresten, schoenen en blikjes. Ik vraag me af van wie ze zijn en hoe lang ze hier al liggen. Hierna bezoeken we het wereldberoemde archeologische museum Padre Gustavo le Paige in San Pedro. Dit museum is opgericht door en vernoemd naar de Belgische missionaris Gustavo le Paige die een grote passie had voor archeologie.

Het biedt een overzicht van de geschiedenis en cultuur van de Atacamenos, een volk van jagers die in deze regio leefden en in de 12e eeuw op haar hoogtepunt was. Momenteel zijn er nog maar +/- 3500 Atacamenos in Chili. Het museum toont maar liefst 380.000 voorwerpen van deze cultuur. Tot mei 2007 werden hier ook mummies tentoongesteld maar die zijn op verzoek van de huidige Atacamenos verwijderd. Erg jammer.

’s Avonds maken we een bijzondere tour. Het Noorden van Chili staat bekend om haar heldere luchten en om deze reden is het een uitstekende plek om sterren te observeren (maar liefst 300 goede kijkdagen per jaar). De Franse astronoom Alain Maury is getrouwd met een Chileense en heeft zich nabij San Pedro gevestigd. Hij heeft zijn 2 grootste dromen waargemaakt; wetenschappelijk onderzoek naar kometen en asteroïden en zijn passie delen met iedereen die geïnteresseerd is. Alain is een geweldige man. Vol enthousiasme en met gevoel voor humor geeft hij ons heel veel informatie over het heelal, over sterren en planeten, hoe ze heten, waar je ze kunt vinden, hoe oud ze zijn etc. etc. Ondertussen mogen wij ook zelf door professionele telescopen kijken en zo zien we o.a. de maan met haar kraters van heel dichtbij, Saturnus met haar ring en zelfs een ander melkwegstelsel. Het is behoorlijk koud buiten en we krijgen warme chocolade melk om ons op te warmen. Tot slot maakt Alain met onze digitale camera een foto van Saturnus en de maan door zijn telescoop. Een mooie herinnering aan een fascinerende avond.

14 mei 2009 - Heet, heter, heetst - Salar de Atacama

Vandaag maken we een uitstapje naar de Salar de Atacama, een gigantische zoutvlakte van maar liefst 200.000ha groot, 75km ten Zuiden van San Pedro. We rijden over een zoutweg dwars door de Salar die boven verwachting erg goed is en vergelijkbaar is met asfalt, net als in Namibië. De zoutvlakte zelf is bruingekleurd door het woestijnzand dat hier heen is gewaaid. Het is een bizar landschap, buitenaards, en zover als we kunnen kijken zien we alleen maar grote brokken zout; droog en gebarsten. 

We parkeren onze auto en wandelen naar Laguna Chaxa, een meertje middenin de zoutvlakte. Dit is de plek waar grote aantallen Andes Flamingo’s broeden en wij hebben het geluk hier 3 verschillende soorten Flamingo’s te zien. Uren bekijken we deze mooie sierlijke vogels terwijl we smelten in de zon, het is hier echt snik en snikheet en er staat geen zuchtje wind. Beschutting is hier nergens te vinden, behalve bij de kleine informatiepost maar daar vandaan kunnen we de flamingo’s weer niet zien. In de namiddag maken we nog een wandeling over de zoutvlakte. De brokken zout zijn keihard en op diverse plaatsen liggen oranje of donkerblauw gekleurde plassen water. Dan rijden we weer terug naar San Pedro, roodverbrand door de zon maar tevreden van al het moois dat we vandaag hebben gezien. 

15 mei 2009 - Chilly in Chili - Tatio geisers

Om 03.15 uur gaat de wekker, wat een belachelijk tijdstip om op te staan!  Snel kleden we ons aan en om stipt 04.00 uur worden we opgehaald door een busje van Cosmo Andino Tours. Vandaag bezoeken we de Tatio geisers aan de grens met Bolivia. Het is donker buiten en 2 uur lang hobbelen we voort over een slingerende ongeasfalteerde weg naar boven. Om 06.00 uur in de ochtend arriveren we bij Tatio, de hoogste geisers ter wereld op 4320m. Het is 12 graden onder nul en wat hebben we het koud… We warmen ons met een kopje coca thee en genieten ondertussen van het landschap om ons heen; we zien maar liefst 100 plekken waar stoom uit de grond komt. Iedere ochtend rond zonsopkomst komen deze geisers tot leven.  Dit komt door de aanwezigheid van actieve vulkanen en de grote temperatuursverschillen tussen dag en nacht. Rond 10.00 uur slapen ze weer in tot het ritueel zich de volgende dag herhaalt.

We wandelen tussen de geisers door en praktisch geen enkele geiser is hetzelfde. Soms zien we alleen maar een gat in de grond waar rook uit komt, de andere keer een pruttelende modderpoel of een grote sissende kegel die water op spuit. De grond rondom de geisers is geel, rood of oranje gekleurd en bedekt met plassen water die bevroren zijn terwijl het water een paar meter verderop kookt, wat een contrast. Op veel plekken staan borden die waarschuwen dat je niet te dicht bij de randen van de poelen moet komen. De grond is hier dun en er zijn in het verleden meerdere dodelijke ongelukken gebeurd. Dan komt de zon door en dit geeft een prachtig effect, wat een fantastisch natuurfenomeen hier. Nabij Tatio heb je de mogelijkheid om te badderen in een van de hete thermale baden maar wij hebben hier geen zin in en dreutelen nog wat rond in de omgeving, vulkanisme is zo fascinerend. Dan is het helaas al weer tijd om terug te gaan naar San Pedro en onderweg zien we pas in wat voor fantastisch landschap we terecht gekomen zijn. Bovendien is de weg een stuk beter dan iedereen ons heeft wijs gemaakt. Dit hadden we makkelijk met onze eigen auto kunnen rijden ook al beweren de reisgidsen, het lokale toeristenbureau en de eigenaar van onze hostel iets anders. Onderweg stoppen we nog even bij een berghelling vol cactussen van maar liefst 7 meter hoog! Deze cactussen groeien slechts 1cm per jaar en zijn dus al 700 jaar oud. Het is een aparte gewaarwording om er tussen door te lopen, alsof we gekrompen zijn.

In het verleden maakte men deurposten van de schil van deze cactussen. Die moesten eerst 3 jaar drogen voordat ze verwerkt konden worden. Tegenwoordig worden deze cactussen beschermd, en gelukkig maar. Rond 14.00 uur zijn we weer terug in San Pedro waar we de laatste boodschappen gaan doen voor onze Bolivia tour en heerlijk genieten van een lekkere maaltijd & pisco sours in ons favoriete restaurantje.

16 mei 2009 - Het groene meer - Bolivia tourdag 1

Om 08.00 uur staan we bepakt en bezakt met onze water en voedselvoorraden te wachten bij reisorganisatie Cordillera Traveller. Vandaag gaat ons 4-daagse Bolivia avontuur beginnen. Samen met een groep Fransen, Canadezen en Nederlanders stappen we in een bus die 5 minuten buiten San Pedro al weer stopt. 3 kwartier lang moeten we hier wachten totdat alle Chileense douane formaliteiten afgehandeld zijn. Dan rijdt de bus weer verder en de weg klimt steil omhoog. Na een uurtje bereiken we de grensovergang van Chili naar Bolivia. Een piepkleine controlepost in de middle of nowhere, op 4300m hoogte. Onze paspoorten worden gestempeld door strengkijkende douane beambten en dan zijn we echt in Bolivia.

We verruilen de bus voor een Toyota landcruiser en maken kennis met onze chauffeur voor de komende dagen, Sandros uit Uyuni.  We hadden het niet beter kunnen treffen. Sandros blijkt een vrolijke, vriendelijke, geïnteresseerde man te zijn die heel veel weet te vertellen over de omgeving en bovendien is hij een zeer ervaren chauffeur.  Anders dan ons belooft werd door Cordillera Traveller spreekt hij praktisch geen Engels maar dat geeft niet. Sandros praat rustig Spaans, we kunnen hem goed volgen en bovendien hebben we onze handen en voeten ook nog.

Onze eerste stop is bij Laguna Verde, een meer aan de voet van de Licancabur vulkaan. Vanuit San Pedro, bijna 2000m lager, keken we naar de andere kant van deze vulkaan. De Licancabur spiegelt in het blauwe water totdat de wind opsteekt en het water van blauw naar zeegroen kleurt. Wat een prachtig gezicht. Het is hier koud, zeker een paar graden onder nul, maar door het hoge mineraalgehalte bevriest dit meer niet. We vervolgen de tocht en rijden door de woestijn van Dali. Het landschap hier is letterlijk en figuurlijk adembenemd mooi; en wat een kleuren. Rood, oranje, bruin, geel, vulkanen, bergen, rotspartijen, zand, we hebben het idee dat we op een andere planeet zijn beland. Op 4900m hoogte bereiken we Sol de Manana, een geothermisch gebied vol kokende modderpotten in verschillende kleuren blauw, grijs, bruin en oranje, wederom een schitterend maar onwerkelijk schouwspel. Jan wandelt tussen de dampende geisers door maar ik krijg last van de hoogte. Bij iedere stap die ik zet begint mijn hart te bonken en moet ik even stoppen om op adem te komen. Het is hier zo koud dat ik begin te bibberen en mijn camera haast niet stil kan houden. Ik zoek de beschutting van de auto op en Sandros geeft mij wat coca bladeren om op te kauwen, dit schijnt te helpen tegen hoogteziekte. Ze smaken bitter, ik heb de bladeren toch liever in de thee.

We rijden verder door het mooie landschap en bedwingen de hoogste pas van deze tour op maar liefst 4980m.  Rond 14.30 uur arriveren we bij onze overnachtingsplek voor de komende nacht; een eenvoudig onderkomen nabij Laguna Colorada. We hebben een privé slaapzaal, een wc op de gang maar geen douche en geen verwarming. Sandros serveert ons een heerlijke lunch bestaande uit aardappelpuree, worstjes en salade. De namiddag zijn we vrij. Jan maakt een wandeling in de omgeving maar ik doe rustig aan in verband met de hoogte en blijf rondom onze hostel.  Om 19.00 uur krijgen we alweer avondeten. De zon is inmiddels ondergegaan en het wordt echt steenkoud. Uit pure ellende gaan we maar naar bed; we kruipen met 3 lagen kleren aan in onze slaapzakken, daarover heen liggen een paar dekens en nog hebben we het koud. De nacht duurt lang en we worden diverse keren wakker, happend naar zuurstof…

17 mei 2009- Het rode meer - Bolivia tourdag 2

Niet eerder heb ik zo’n mooi landschap gezien als hier. Bruingekleurde vulkanen die afsteken tegen de strakblauwe lucht. Een rood meer vol met honderden, nee duizenden roze flamingo’s. Lama’s staan aan de oever van het meer en herkauwen op de gele mossen. Nieuwsgierig kijken ze mij aan, wat hebben ze toch een grappige uitdrukking. Het is 08.00 uur in de ochtend en ik wandel langs het roodgekleurde meer, Laguna Colorada, en geniet van alles wat ik zie. Dit is onbeschrijfelijk, zo mooi… Ik ben de kou vergeten en neem mijn knallende hoofdpijn voor lief want dit maakt alle ontberingen dubbel en dwars waard.

Met veel moeite rukken Jan en ik ons los van Laguna Colorada, we kunnen hier wel de hele dag blijven maar moeten verder. We rijden over de hoogvlakte en nemen het landschap in ons op. Sandros stopt bij de Arbol de Piedra. Een door de wind gevormde rotsformatie van +/- 6 meter hoog in de vorm van een boom. Of paddenstoel, het is maar net wat je er in ziet. Er staan meer rotsformaties en we wandelen er tussendoor. Iedere rotsformatie doet ons wel ergens aan denken. We vervolgen onze tocht. Onderweg komen we veel vicunas tegen, de sierlijke lama achtigen die helemaal ingesteld zijn op grote hoogten.

Ze komen alleen voor boven de 3000m. Ik vind het ongelofelijk dat ze hier kunnen overleven want als ik om me heen kijk is er praktisch niks dat ze kunnen eten. Op een rots ligt een viscacha te genieten van het ochtendzonnetje, hij lijkt op een konijn maar heeft een lange staart. Op sommige plaatsen zien we de LLaretaplant, een zeldzame groene mossoort die slechts 1mm per jaar groeit. Hierna rijden we langs diverse meertjes vol met witte “eilandjes”, het lijkt ijs maar het is Borax, een mineraal. Bij een van die meertjes stoppen we om te lunchen. Sandros serveert ons overheerlijke rijst met aardappelen, tonijn en een salade van komkommer en tomaten. Dat smaakt prima.
’s Middags bezoeken we een rokende vulkaan, nog meer bizarre rotsformaties en een kleine zoutvlakte. Het loopt tegen 16.00 uur als we aankomen in het dorpje San Juan waar we overnachten in een wel heel bijzonder hotel.

Een zouthotel. De fundering is van steen maar de rest van het hotel bestaat helemaal uit blokken zout. Ook ons bed, de tafel en de stoelen. Op het bed ligt dan gelukkig nog wel een redelijk matras. Wel een vreemde gewaarwording al dat zout, het geeft een beetje het idee van een iglo. Er arriveren enkele groepen. Dit hotel heeft 1 douche en het lijkt alsof iedereen hier tegelijkertijd onder wilt staan. Als ik eindelijk aan de beurt ben is het warme water op en moet ik een paar minuten wachten totdat de gasfles verwisseld is. We schuiven aan bij een internationaal gezelschap en hebben een gezellige avond.

We krijgen ons diner inclusief een fles Argentijnse wijn, niet echt te drinken, maar een gegeven paard ... (fles wijn in dit geval). We spelen een kaartspel en wisselen wat ervaringen uit. Rond 22.00 uur maken we ons op voor wederom een koude nacht maar dat valt reuze mee. Het zouthotel houdt blijkbaar veel warmte vast. Inmiddels zijn we helemaal gewend aan de hoogte en we vallen als een blok in slaap.

18 mei 2009 - Zouter dan zout - Bolvia tourdag 3 - Salar de Uyuni

Vandaag staat helemaal in het teken van de Salar de Uyuni. In een klein uurtje rijden we vanaf San Juan naar de grootste zoutvlakte ter wereld.

Deze Salar ligt op 3700m hoogte en is maar liefst 12.000km2 groot ( ongeveer 1/3 van Nederland).  40.000 jaar geleden was dit een binnenzee maar de zee droogde op en deze zoutvlakte bleef over. Op sommige plaatsen is het zout maar liefst 10 meter dik. Het is een bizarre gewaarwording om in onze Toyota Landcruiser over deze ein-de-loze witte vlakte te rijden. Het contrast tussen de diepblauwe lucht en het verblindende witte zout is erg surrealistisch. We kijken kilometers ver maar het enige dat we zien is zout, zout en nog eens zout. Sandros stopt en we maken wat foto’s, op veel plaatsen heeft het zout prachtige patronen. Hierna rijden we naar Isla de Pescadores, een eiland middenin de Salar.  We kijken er al een tijdje naar maar het duurt langer dan verwacht voordat we er daadwerkelijk zijn, de afstanden zijn moeilijk in te schatten hier.  Het eiland bestaat uit koraal en er groeien tientallen cactussen.  Deze cactussen zijn echt gigantisch, ze zijn een stuk groter dan die bij San Pedro. De grootste is maar liefst 12 meter hoog en ongeveer 1200 jaar oud. Het is een raar idee dat dit ooit de bodem van een zee was.

Onze volgende stop is bij een plaats waar zout gewonnen wordt. Ook nu zijn er mensen aan het werk. Ze schrapen het zout van de vlakte en stapelen het op tot piramides. Een andere man schept het zout weer in de laadbak van een oude Ford en vervolgens wordt het getransporteerd.  We lopen naar de man die aan het scheppen is en maken een praatje. Jan helpt hem even met scheppen en ontdekt al snel wat voor zwaar lichamelijk werk dit is. We hebben bewondering voor deze mensen.

Dan verlaten we de Salar en rijden richting Uyuni. Hier bezoeken we een treinenkerkhof dat net buiten de stad ligt.  Oude verroeste stoomlocomotieven, gesloopte wagons ondergeklad met graffiti en ander spoormaterieel staan helemaal verlaten middenin de woestijn.  Vergane glorie… maar wij vinden het geweldig om te zien. Uyuni zelf blijkt ook een leuk, gezellig toeristenstadje te zijn. Hier slapen we weer in een echt hotel met een eigen wc en een eigen elektrische douche.  We wandelen wat rond en genieten van de traditionele mensen hier. Vrouwen met lange vlechten in hun haren, bolhoedjes op hun hoofd en wijde rokken aan. Dat hebben we toch wel gemist in Chili dat in vergelijking met Peru en Bolivia erg Westers is.

19 mei 2009 - De verdwenen douane beambte van Bolivia - Bolivia tourdag 4

We slapen uit tot 08.00 uur, wat een luxe!  Hierna ontbijten we in een van de restaurantjes in Uyuni en om stipt 09.00 uur haalt Sandros ons op bij ons hotel.  Gisteren was hij voor even weer herenigd met zijn vrouw en kinderen maar vandaag rijdt hij ons terug naar de Chileense grens en morgen gaat hij alweer op pad met een nieuwe groep toeristen. Sandros vindt het niet erg, hij houdt van autorijden en van de Boliviaanse hoogvlakte. Hoe zijn vrouw en kinderen het vinden dat hij praktisch nooit thuis is? Ach, die weten niet beter en er moet toch geld verdiend worden!
Net als voorgaande dagen is de route prachtig en we maken diverse stops zoals in het leuke Andes dorpje San Christobal waar we een markt bezoeken en bij de mooie Valle de Rocas met zijn tientallen bizarre rotsformaties.

Het is een lange rit vandaag en rond 17.00 uur bereiken we de Boliviaans / Chileense grens die tot onze grote verbazing totaal verlaten is. De douaniers zijn nergens te bekennen terwijl de deur van het kantoortje gewoon open is. Tja, wat nu? Als we doorrijden naar Chili hebben we Bolivia illegaal verlaten en kunnen we dit land waarschijnlijk nooit meer in. Bovendien vraag je dan om problemen. Er zit niks anders op dan te wachten. Inmiddels arriveert er een bus van Cordillera Traveller, de chauffeur komt ons ophalen om ons terug te rijden naar San Pedro. Sandros, Jan en ik voegen ons bij de chauffeur. In de 7 jaar tijd dat Sandros deze tour begeleidt heeft hij dit nog nooit meegemaakt, dat genoegen hebben wij weer. We worden melig van deze situatie en bijna glipt Sandros het kantoortje binnen om de stempel zelf in onze paspoorten te zetten.

Het begint donker te worden en al snel wordt het ook weer vreselijk koud. We trekken onze dikke jassen aan. Daar zitten we dan. 3 kwartier later doemt er plotseling een busje op in het landschap. Volgepakt met toeristen EN met de verloren gewaande douane beambte. Geen idee waar hij vandaan komt maar wij zijn blij om hem te zien. Alsof er niks aan de hand is sjokt de man naar binnen, wenkt ons en geeft ons de felbegeerde Exit stempel.  Nooit gedacht dat ik zo blij zou zijn met een stempeltje. We nemen uitgebreid afscheid van Sandros en rijden naar de grenspost bij San Pedro.

Daar moeten we formulieren invullen en al onze bagage uit onze tassen halen. Alles wordt streng gecontroleerd, blijkbaar zijn ze nogal bang dat er drugs het land binnen gesmokkeld wordt. Wij hebben niks bij ons dat de moeite waard is en een paar minuten later stappen we ons hostel Lickana binnen.  Dit voelt als thuiskomen. Alles is zo vertrouwd.  Inmiddels hebben we flinke trek gekregen en we gaan luxe uit eten bij ons favoriete restaurantje; we kiezen een overheerlijke pannenkoek gevuld met maïs, aardappelen en bloemkool en genieten daarbij van een goede Chileense wijn.

Terug in ons hotel merken we pas hoe moe we eigenlijk zijn, deze Bolivia tour was door de hoogte, de kou en de lange afstanden behoorlijk intensief maar we hadden het voor geen goud willen missen. Zodra we ons kussen ruiken vallen we als een blok in slaap.

20 mei 2009 - Het herdenken van een zeeslag - San Pedro de Atacama

Vandaag houden we een rustdag in San Pedro. We slapen uit, internetten wat om een teken van leven te geven aan het thuisfront en laten onze kleding wassen. Plotseling horen we muziek en we lopen op het geluid af. Op de plaza de Armas, het centrale plein van het stadje, is het een drukte van belang.

Het blijkt een nationale feestdag te zijn, “de dag van de marine”.  Eigenlijk is dat morgen maar omdat het morgen ook al hemelvaart is wordt deze feestdag vandaag gevierd.  Op deze dag herdenkt men een zeeslag. Het lijkt wel alsof alle inwoners van het stadje zich hier verzameld hebben, zoveel mensen heb ik nog niet eerder gezien. Kleine schattige meisjes, gehuld in een rood/grijs schooluniform zingen uit volle borst het volkslied mee, de hand op het hart, of in ieder geval daar in de buurt, precies zoals het hoort. Hierna volgen diverse toespraken, zang en dans, totdat iedereen in optocht weer vertrekt. Even onverwachts als het begonnen is, is het feest ook weer voorbij.  De rest van de middag luieren we wat op de patio van hostel Lickana. We raken aan de praat met een groep Chileense mannen uit Santiago die hier voor hun werk verblijven. Ze zijn bijzonder vriendelijk en delen hun lunch met ons. Het zoveelste bewijs dat de mensen in Chili erg aardig zijn.

21 mei 2009 - Vergane glorie in spookstad Humberstone

Vanmorgen vroeg rijden we San Pedro uit. We hebben het hier erg naar ons zin gehad maar nu is het tijd voor een nieuwe omgeving. Na Calama draaien we de route 5 op, de beroemde Pan-Americana Highway die Noord en Zuid Amerika met elkaar verbindt. Het is een kaarsrechte asfaltweg dwars door de zinderende Atacama woestijn. Kilometers lang rijden we door een saai eentonig landschap. Regelmatig passeren we grote vrachtwagens die hun kostbare lading vervoeren. Er staan opvallend veel kruisjes langs de kant van de weg, soms wel tientallen bij elkaar. Blijkbaar gebeuren hier veel ongelukken. Ik kan me in ieder geval goed voorstellen dat menig chauffeur hier door de vermoeidheid of de hitte in slaap valt.

De uren kruipen voorbij en aan het begin van de middag arriveren we in het stadje Pozo Almonte. Het stadje stelt niet veel voor maar ze hebben hier wel een hotel en dat is fijn voor ons want nu hoeven we tenminste niet door te rijden naar Iquique, een grote drukke kuststad. Wij zijn hier namelijk maar voor 1 reden; spookstad Humberstone. Tot de eerste wereldoorlog werd er in Chili veel salpeter gewonnen. De Duitse uitvinding van Synthetisch nitraat maakte hier echter abrupt een einde aan. De mijnstadjes werden verlaten en langzaam opgeslokt door de woestijn. In het Noorden van Chili liggen maar liefst 100 spookstadjes. Humberstone is er een van en door het droge klimaat dat hier heerst bijzonder goed bewaard gebleven.  Halverwege de 19e eeuw woonden hier maar liefst 5000 mensen totdat het in 1930 werd verlaten. Naast de woonhuizen en de fabrieksgebouwen vind je hier een school, een ziekenhuis, een theater, een hotel, winkels, brandweer, een kerk en zelfs een zwembad.

Een enorme luxe middenin de woestijn. We kopen een ticket en wandelen door de lege straten. De huizen zijn vervallen; ramen zijn kapot, deuren verdwenen. Verf is afgebladderd maar het behang zit nog wel op de muren en er hangen zelfs nog gordijnen. Net alsof de inwoners hals over kop zijn vertrokken. We bezoeken de fabrieksgebouwen waar nog oude draaibanken staan en het theater uit 1903 dat nog in zeer goede staat is. Heel bizar…

Urenlang struinen we door het spookstadje en ik probeer me voor te stellen hoe het hier vroeger moet zijn geweest. Als we het terrein om 17.30 uur verlaten omdat het sluitingstijd is hebben we nog steeds niet alles gezien. Het was een interessant bezoekje al vinden wij het wel jammer dat ze sommige gebouwen weer naar de oorspronkelijke staat aan het restaureren zijn.

22 mei 2009 - Het stadje aan zee 1 - Arica

Vanaf Pozo Almonte volgen we de Pan-Americana richting Peru. We verwachten wederom een lange saaie kaarsrechte weg door de woestijn maar tot onze verrassing rijden we al snel door een spectaculair berglandschap.  We kijken steil de diepte in. Hier en daar zijn groene oases waar mensen het land bewerken. Onderweg zien we diverse geoglyfen die in de berghellingen zijn gekerfd; gigantische figuren van mensen, lama’s en vogels. Ze dateren uit 1000 na Christus en lijken wel wat op de Nasca lijnen in Peru.

Rond 13.00 uur rijden we Arica binnen, een havenstad aan de grens met Peru. Het is hier een gekrioel van jewelste en we gaan direct door naar het vliegveld van Arica om de auto in te leveren. Ons oorspronkelijke plan was het natuurpark Lauca te bezoeken maar aangezien we nog maar 1 dag de tijd hebben voordat we naar Paaseiland vliegen en al zoveel spectaculaire landschappen hebben gezien besluiten we om een dagje te gaan luieren in Arica.

Als we op het vliegveld aankomen is de Avis balie verlaten. Een man is zo vriendelijk om met zijn gsm naar het Avis kantoor in Arica te bellen en binnen een half uur staan er 2 medewerkers voor ons neus. Al snel zijn de formaliteiten afgehandeld en het duo geeft ons een taxi terug naar Arica. We hebben geen zin om in een hotel middenin de drukke stad te zitten en laten ons afzetten bij hotel Arica dat een paar kilometer buiten het centrum ligt. Dat blijkt een goede keuze te zijn, wat een luxe hier! We hebben een prachtige kamer met een ruim balkon en uitzicht op zee. We frissen ons wat op en gaan uitgebreid dineren op het overdekte terras.  Dit hotel heeft een chef kok en het eten smaakt echt voortreffelijk evenals de Chileense wijn, dit is pas vakantie….

23 mei 2009 - Het stadje aan zee 2 - Arica

Vandaag slapen we heerlijk uit en genieten van een luxe ontbijt buffet. Fruit, vruchtendrankjes, diverse soorten broodjes, zoetigheden, vleeswaren, eiergerechten; er is werkelijk van alles te krijgen en wij weten niet wat we kiezen moeten. Na ons ontbijt wandelen we richting Arica. Het is heerlijk om na al dat zand en de droogte de zee weer eens te zien. We beklimmen een paar rotsen en genieten van het uitzicht. De golven hier zijn behoorlijk hoog, zeker een meter of 6, en een paar stoere jongens zijn aan het surfen. Het is spectaculair om te zien hoe ze de golven bedwingen. Verder is het hier een komen en gaan van rijke Chileense en Peruaanse families die op hun vrije zaterdag even de zee willen zien. Ze rijden met hun auto de pier op, draaien het raampje naar beneden, kijken een paar minuten voor zich uit en vertrekken weer. Het dierenleven is hier rijk; er zijn veel vogels zoals pelikanen, meeuwen, sternen en zelfs kolibries. Krabbetjes en hagedisjes rennen over de rotsen en af en toe steekt een zeerob zijn kop boven water.  De zon schijnt fel maar er waait een aangenaam windje zodat het hier heerlijk vertoeven is. Na een paar uur staan we met moeite op en we gaan Arica bekijken.  Tot 1880 was dit een Peruaanse stad, nu hoort het echter bij Chili. De heuvel El Morro is ons oriëntatie punt. Bovenop de heuvel prijkt een groot fort. Aan de voet van El Morro ligt het centrale plein met fonteinen, bankjes en palmbomen die vanuit Brazilië hier naar toe zijn gebracht. De San Marcos kerk is prachtig; een gotisch gebouw ontworpen door Gustav Eiffel (ja, dezelfde meneer Eiffel van de Eiffeltoren in Parijs) en helemaal gemaakt uit ijzer. We wandelen door het centrum en bezoeken een paar moderne winkels. Na een uurtje hebben we alles wel gezien en gaan we terug naar ons hotel.

24 mei 2009 - Vliegen naar de navel van de wereld - Paaseiland

Om 09.00 uur vliegen we van Arica naar Santiago waar we 4,5 uur moeten wachten op onze aansluitende vlucht naar Paaseiland. Die vlucht duurt maar liefst 5 uur. Vandaag zijn we alleen maar aan het wachten en ons aan het verplaatsen. LAN is de enige maatschappij die naar Paaseiland vliegt. Het toestel is spiksplinternieuw en dankzij het entertainment systeem kunnen we films kijken op het privé schermpje voor ons, zo gaat de tijd toch nog snel voorbij.

Om 20.00 uur lokale tijd (-2 uur met Chili) landen we eindelijk op Mataveri International Airport, het vliegveld van Paaseiland. Er is slechts 1 landingsbaan maar dit is wel een van de langste ter wereld; 3318m. Deze dient als uitwijkingsmogelijkheid/noodlanding locatie voor de space shuttle en is geheel gefinancierd door Amerika.
Het vliegveld is klein en als we richting de bagageband lopen wordt de weg geblokkeerd door een verhitte vrouw die met haar armen en benen wijdgespreid voor ons staat en met een stapel formulieren zwaait.

We moeten een gezondheidsverklaring invullen in verband met de Mexicaanse griep. Paspoortnummers, adresgegevens, vluchtschema’s, ziekteverschijnselen, overnachtingsplekken, ze wilt echt alles van ons weten. We zijn moe en willen zo snel mogelijk onze bagage ophalen, net als onze medereizigers. Wij vullen het formulier nog netjes in maar anderen schrijven alleen maar het woordje “no” op en glippen door de deur naar binnen terwijl de vrouw hen wanhopig nakijkt. Ik krijg bijna medelijden met haar.

De aankomsthal is klein en het is er chaotisch druk. Zodra we onze bagage hebben nemen we taxi naar hotel Manatura waar we welkom worden geheten met een heerlijk vruchtendrankje. Het is aardedonker buiten dus helaas hebben we nog niks van Paaseiland kunnen zien.  Morgen maar, eerst maar eens wat slaap in halen.

25 mei 2009 - Over Moais, Ahus en Pukais - Paaseiland

Als ik vanmorgen wakker word knijp ik mezelf even in mijn arm, ben ik echt op Paaseiland?  Dat intrigerende kleine stipje in de oceaan, een eiland dat qua grootte vergelijkbaar is met Texel maar dat wereldwijd beroemd is vanwege de reusachtige stenen beelden die hier te vinden zijn? Ja, we zijn echt op Paaseiland, een van de meest afgelegen plekken ter wereld. Het dichtstbijzijnde Polynesische eiland ligt 2000 kilometer naar het Westen en Chili ligt bijna 4000 kilometer naar het Oosten. Paaseiland dankt haar naam aan de Nederlandse wereldreiziger Jacob Roggeveen die dit eiland op eerste paasdag 1722 ontdekte.  De huidige bewoners noemen dit eiland echter liever Rapa Nui. We staan te popelen om Rapa Nui te ontdekken; snel werken we ons ontbijt naar binnen en wandelen naar Hanga Roa, de enige stad (of eerder gezegd dorp) van dit eiland. Hier wonen bijna alle 2500 inwoners

Bij een van de agencies huren we een Suzuki Jimmy 4x4 en dan gaan we eindelijk op pad. We volgen de kustweg en genieten van het mooie landschap. Het eerste dat ons opvalt, is hoe groen Paaseiland is. Even wennen na de droge Atacama woestijn en de hoogvlakte van Bolivia maar het voelt als een verademing. Paaseiland is van vulkanische oorsprong en heeft verschillende uitgedoofde kraters, lavavelden, glooiende heuvels en een fantastische kustlijn met rotspartijen en steile kliffen.  De weg waar we op rijden is geasfalteerd maar op sommige plekken zitten grote gaten in het wegdek en overal lopen paarden vrij rond.  
Dan is het zover. We bereiken Ahu Tongariki en hier zien we onze eerste beelden.  We hebben er al zoveel foto’s van gezien, al zoveel over dit mysterie gelezen en onszelf voorgenomen om dit eens in ons leven met eigen ogen te aanschouwen en nu staan we hier zelf. Een kippenvel moment…  

We wandelen naar de 15 beelden en bekijken ze aandachtig.  Ze worden Moais genoemd en staan op een stenen platvorm, de Ahu. Ze zijn groot, variërend van +/- 6 tot 10 meter hoog en staan allemaal met de rug naar zee. Ze zijn uit zacht vulkanisch gesteente gehakt. Eén beeld heeft een rood hoedje op zijn hoofd, een Pukai. Men vermoedt dat dit haar voorstelt maar het kan ook een tulband zijn of een ander hoofddeksel. De beelden staren ons aan en wij staren terug terwijl er veel vragen door ons hoofd heen spoken; Door wie zijn deze beelden gemaakt en waarom? Wat voor doel hebben ze?  Wat stellen ze voor? Waarom staan ze allemaal met de rug naar zee? Uiteraard zijn er veel verschillende theorieën, hier volgen er een paar; Archeologen zijn het er in ieder geval over eens dat de Moais belangrijke overleden personen of goden voorstellen. Ze staan met de rug naar zee zodat ze hun familieleden en het eiland kunnen beschermen.

De Noorse ontdekkingsreiziger Thor Heyerdahl beweert dat de eerste eilandbewoners van het vasteland van Zuid Amerika komen en dat ze in rieten boten Paaseiland hebben bereikt. Er is totora riet aangetroffen op Paaseiland, dat oorspronkelijk alleen bij het Titicacameer in Zuid Amerika groeit en ditzelfde geldt ook voor de zoete aardappel. Verder komt de bouwstijl van een Ahu sterk overeen met de bouwstijl van de Inca muren in Peru en de Tiahuanaco cultuur in Bolivia.  Thor Heyerdahls theorie werd sceptisch ontvangen en om zijn gelijk aan te tonen bouwde hij een replica van een oud vlot en voer in 1947 in 3 maanden tijd van Peru naar Paaseiland. Zijn reis was een succes maar nog steeds zijn er veel mensen die aan zijn theorie twijfelen.

Een andere theorie is dat de oorspronkelijke bewoners uit Polynesië komen. Ze vestigden zich eeuwenlang op het eiland en maakten de beelden. Waarschijnlijk gebruikten ze stammen van palmbomen om de Moais naar hun plaats te rollen en om ze rechtop te zetten. Maar de bomen raakten op zodat er geen nieuwe beelden meer gemaakt konden worden. Tevens was er geen hout meer beschikbaar voor boten, huizen, verwarming etc.   Toen begon de ellende pas echt goed; land erosie, hongersnood en een stammen oorlog leidde tot de totale vernietiging van de Moais en de gehele samenleving.

Een aantal jaar geleden is er DNA onderzocht van menselijke overblijfselen op Paaseiland en dit onderzoek heeft aangetoond dat de oorspronkelijke bewoners toch uit Polynesie komen.

We laten Ahu Tongariki achter ons en bezoeken de dichtbijgelegen vulkaankrater Rano Raraku. Dit is de plek waar de Moais werden gemaakt en waar de meeste beelden te zien zijn. We volgen het slingerende paadje naar boven en bekijken de tientallen beelden die op de hellingen liggen en in verschillende stadia van voltooiing zijn achtergelaten.  De moais hebben geen onderlijf maar alleen een nek en een gezicht met een grote neus en een opvallende uitstekende kin. Sommigen zijn kapot, anderen nog helemaal in tact. Er zijn Moais die schuin uit de grond steken, anderen zijn omgevallen en liggen met hun gezicht naar beneden. Enkele beelden zitten nog vast aan de rotsen waar ze uitgehakt zijn, als een navelstreng die nooit is doorgeknipt. Op deze plek bevindt zich ook het grootste beeld van het eiland, maar liefst 21 meter lang maar hij is nooit afgemaakt, alsof de makers zomaar hals over kop vertrokken zijn. Uren slenteren we hier rond, genietend van de beelden en de omgeving.  Het is rustig, we zijn praktisch de enige toeristen en we krijgen geen genoeg van deze fascinerende mystieke plek….

26 mei 2009 - Op zoek naar de vogelman - Rano Kau - Orongo

Vandaag gaan we op zoek naar sporen van de mysterieuze vogelman cultuur. We verlaten Hanga Roa in Zuidelijke richting en volgen een steile weg naar boven. Al snel bereiken we de Rano Kau vulkaan. De krater is gevuld met water, mos en riet en ziet er spectaculair uit. De wand van de krater is maar liefst 200 meter hoog en gedeeltelijk ingestort zodat we de zee kunnen zien. Op de top van de Rano Kau vulkaan en op de naastgelegen kliffen ligt Orongo, een ceremonieel dorp. In de 16 eeuw werden hier +/- 50 woningen gebouwd en dit is tevens de plek waar het vogelman ritueel werd uitgevoerd.

1x per jaar daalden mannen van verschillende stammen af langs de steile kliffen van Orongo en zwommen naar de 3 kleine rotseilandjes die vlak voor de kust liggen. Daar zochten ze weken lang naar een ei van de bonte stern, een heilige vogel. Zodra ze een ei vonden legden ze deze in een rieten mandje, bonden dit om hun hoofd en zwommen terug naar Orongo. Degene die daar als eerste met een ongeschonden ei arriveerde werd uitgeroepen tot vogelman van het jaar.  Deze “geluksvogel” kreeg de macht over het eiland maar moest vervolgens een jaar lang in totale afzondering doorbrengen. Na dit jaar werd zijn plaats ingenomen door de nieuwe vogelman en de oude vogelman keerde terug naar het normale dagelijkse leven. Dit ritueel werd uitgevoerd tot 1862 toen Peruaanse slavenhandelaren Paaseiland bereikten en alle gezonde mannen afvoerden. De overige bewoners stierven aan ziektes zoals de pokken of werden door missionarissen bekeerd tot het christendom. Dit betekende het einde van de vogelman cultuur.

We kopen een ticket en bezoeken deze heilige plaats. Er staan nog overblijfselen van de huizen en het uitzicht op de oceaan is erg mooi maar de interessantste bezienswaardigheid hier zijn de tientallen petroglyfen die in de rotsen zijn gekerfd.

Het zijn afbeeldingen van de vogelman; half mens, half vogel, met een ei in de hand. We moeten goed kijken voordat wij de petroglyfen ontdekken. Ze zijn bijzonder om te zien en men beweert dat ze op het Rongo Rongo schrift lijken. Naast de mysteriën van de Moais en de vogelman heeft Paaseiland namelijk nóg een mysterie, dat van het Rongo Rongo schrift. Plankjes vol met geheimzinnige tekens en symbolen. Tot op de dag van vandaag is het een groot raadsel wat ze betekenen of wat de oorsprong is. Experts hebben geprobeerd om het mysterieuze schrift te ontcijferen maar tevergeefs…

27 mei 2009 - Anakena Beach - Paaseiland

Vandaag bezoeken we een paar Moais die we nog niet eerder hebben gezien zoals Ahu Akivi in het binnenland van Rapa Nui.  De weg slingert door een prachtig landschap. Het heeft vannacht geregend en op sommige plekken liggen flinke plassen. Bij een van deze plassen staat een hond langs de kant van de weg. Zodra hij ons ziet rent hij tot onze verbazing achter onze auto aan. Hij weet van geen ophouden en stopt pas als wij dat ook doen, een paar kilometer verder bij Ahu Akivi. Hij begroet ons enthousiast en wijkt vanaf dat moment geen seconde meer van onze zijde.  Als we de beelden bekijken loopt hij achter ons aan en als we op de rotsen zitten ligt hij aan onze voeten. Deze hond is wanhopig op zoek naar gezelschap.

Hij lijkt gezond, ziet er gevoed uit maar loopt een beetje mank. Hij is gewend aan mensen, dat is duidelijk. In deze omgeving is echter geen huis te bekennen en we denken dat het een zwerfhond is. Het liefste nemen we Stitch (we hebben hem zelfs al een naam gegeven) mee naar huis, deze hond heeft ons hart gestolen. Maar dat gaat niet, we moeten realistisch zijn. Na een uurtje stappen we de auto in en op dat moment begint Stitch hartverscheurend te blaffen en te janken, hij wéét dat hij weer alleen achter gelaten wordt. Met pijn in ons hart rijden we weg en zien in de spiegel hoe hij weer achter ons aan rent. Na een poosje geeft hij het op. Beiden hebben we een brok in onze keel, niet eerder zijn we zó geraakt door een hond. Maar wat kan je doen? Hem eten geven? Meenemen naar Hanga Roa of ons hotel. En dan? Dat zal weinig zin hebben…

De rest van de ochtend zijn we van slag en krijgen we Stitch niet uit ons hoofd. We hebben geen zin meer om beelden te bekijken en rijden naar de kust. Hier maken we een mooie wandeling over de vulkanische kliffen. Ver beneden ons slaan de golven tegen de rotsen en zover als we kunnen kijken zien we de blauwe oceaan. Plotseling ontdekken we een baai met een prachtig strandje; dat ziet er wel heel paradijselijk uit. We dalen af en genieten van dit “bounty”plekje dat we helemaal voor onszelf alleen hebben. Hierna wandelen we verder en zien nog iets bijzonders; paarden die badderen in het zoute zeewater.

In de namiddag bezoeken we voor de laatste keer de Moais van Ahu Tongariki en de Rano Raraku vulkaan. Dit vinden wij de meest mystieke plek van het eiland. We genieten van de omgeving en nemen met tegenzin afscheid van de Moais.

Rapa Nui heeft nog zoveel geheimen voor ons maar dat maakt het eiland des te interessanter...

28/29/30 mei 2009 - De lange reis terug - Santiago - Madrid - Amsterdam

Als we vanmorgen opstaan is het zwaarbewolkt en het regent zelfs een beetje. Dit weer past goed bij ons humeur van vandaag. Het zit erop, onze vakantie is voorbij en eigenlijk hebben we helemaal geen zin om weg te gaan. Paaseiland is prachtig en we kunnen hier makkelijk nog een week blijven. Om 11.00 uur werp ik vanuit het vliegtuig nog een laatste blik op dit mysterieuze eiland. Door ons bezoek hebben we eigenlijk alleen maar meer vragen gekregen in plaats van antwoorden.  Het blijft intrigerend en we zullen er zeker nog meer over gaan lezen als we straks weer thuis zijn.

Om 17.30 uur Chileense tijd landen we in Santiago waar we worden opgewacht door Gabriel, de vriendelijke taxi chauffeur. Als vanouds kletst hij ons weer de oren van het hoofd. We eten wat in Santiago en duiken dan ons hotelbed in.  De volgende ochtend vliegen we via Madrid weer terug naar Amsterdam.

In Santiago kopen we als afscheid een fles Pisco Sour die we tot onze verontwaardiging weer in moeten leveren bij de douane van Madrid. Lang leve de Europese regelgeving. 24 uur later stappen we dan eindelijk ons huis binnen. Moe maar zeer voldaan want deze geweldige reis hadden we voor geen goud willen missen…